2-3. สติปฏฺฐานวาราทิวณฺณนา

[31-32] สติปฏฺฐานสุตฺตนฺตปุพฺพงฺคเม อิทฺธิปาทสุตฺตนฺตปุพฺพงฺคเม จ ปฏิสมฺภิทานิทฺเทเส อิมินาว นเยน อตฺโถ จ คณนา จ เวทิตพฺพาฯ

4-8. สตฺตโพธิสตฺตวาราทิวณฺณนา

[33-37] สตฺตนฺนํ โพธิสตฺตานํ สุตฺตนฺเตสุ เอเกกสฺมิํเยว สมุทเย จกฺขาทโย ปญฺจ, นิโรเธ ปญฺจาติ ทส ธมฺมา, สมุทเย ทสฺสนฏฺฐาทโย ปญฺจ, นิโรเธ ปญฺจาติ ทส อตฺถา, เตสํ วเสน วีสติ นิรุตฺติโย จตฺตารีสํ ญาณานิฯ สตฺต เอกโต กตฺวา วุตฺตคณนา สุวิญฺเญยฺยา เอวฯ สพฺพญฺญุตญฺญาณวเสน วุตฺตปฏิสมฺภิทานิทฺเทเส เอเกกมูลเกสุ ‘‘ญาโต ทิฏฺโฐ วิทิโต สจฺฉิกโต ผสฺสิโต ปญฺญายา’’ติ (ปฏิ. ม. 1.121) อิเมสุ ปญฺจสุ วจเนสุ เอเกกสฺมิํเยว จกฺขาทโย ปญฺจ, ทสฺสนฏฺฐาทโย ปญฺจาติ ปญฺจปญฺจกานํ วเสน ปญฺจวีสติ ธมฺมา, ปญฺจวีสติ อตฺถา, ตทฺทิคุณา นิรุตฺติโย, ตทฺทิคุณานิ ญาณานิ เญยฺยานิฯ ปญฺจ เอกโต กตฺวา วุตฺตวาเรปิ ปญฺจกฺขตฺตุํ ปญฺจ ปญฺจวีสติ กตฺวา ปญฺจวีสสตํ ธมฺมา, ปญฺจวีสสตํ อตฺถา, ตทฺทิคุณา นิรุตฺติโย, ตทฺทิคุณานิ ญาณานิ เญยฺยานิฯ อฑฺฒเตยฺยานีติ เจตฺถ ทฺเว สตานิ จ ปญฺญาสญฺจฯ ขนฺธาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อิมินาว นเยน สจฺจวารปฏิสมฺภิทาวาเร จ ธมฺมาทิคณนา เวทิตพฺพาฯ

9. ฉพุทฺธธมฺมวารวณฺณนา

[38] พุทฺธธมฺมวาเร ทิยฑฺฒสตนฺติ ฉกฺขตฺตุํ ปญฺจวีสติ สตญฺจ ปญฺญาสญฺจ โหนฺติ, ตทฺทิคุณา นิรุตฺติโย ตทฺทิคุณานิ ญาณานิฯ ปฏิสมฺภิทาธิกรเณติ ปฏิสมฺภิทาธิกาเรฯ อฑฺฒนวธมฺมสตานีติ ปฐมํ วุตฺเตสุ จตูสุ สจฺเจสุ สฏฺฐิ, จตูสุ สติปฏฺฐาเนสุ สฏฺฐิ, จตูสุ สมฺมปฺปธาเนสุ สฏฺฐิ, สตฺตโพธิสตฺตเวยฺยากรเณสุ สตฺตติ, อภิญฺญฏฺฐาทีสุ ปญฺจสุ ปญฺจวีสสตํ, ขนฺธฏฺฐาทีสุ ปญฺจสุ ปญฺจวีสสตํ, ปุน จตูสุ อริยสจฺเจสุ สตํ, จตูสุ ปฏิสมฺภิทาสุ สตํ, ฉสุ พุทฺธธมฺเมสุ ทิยฑฺฒสตนฺติ เอวํ อฏฺฐสตานิ จ ปญฺญาสญฺจ ธมฺมา โหนฺติฯ เอวํ อตฺถาปิ ตตฺตกา เอว โหนฺติฯ เอวเมว สจฺจาทีสุ ตีสุ ฐาเนสุ วีสสตํ นิรุตฺติโย, สตฺตสุ เวยฺยากรเณสุ จตฺตารีสสตํ นิรุตฺติโย, อภิญฺญฏฺฐาทีสุ ขนฺธฏฺฐาทีสุ จ อฑฺฒเตยฺยานิ อฑฺฒเตยฺยานิ นิรุตฺติสตานิ, อริยสจฺเจสุ ปฏิสมฺภิทาสุ จ ทฺเว ทฺเว นิรุตฺติสตานิ, พุทฺธธมฺเมสุ ตีณิ นิรุตฺติสตานีติ เอวํ นิรุตฺติสหสฺสญฺจ สตฺตนิรุตฺติสตานิ จ โหนฺติฯ เอวเมว สจฺจาทีสุ ตีสุ ฐาเนสุ จตฺตารีสาธิกานิ ทฺเว ทฺเว ญาณสตานิ, สตฺตสุ เวยฺยากรเณสุ อสีติอธิกานิ ทฺเว ญาณสตานิ, อภิญฺญฏฺฐาทีสุ ขนฺธฏฺฐาทีสุ จ ปญฺจปญฺจญาณสตานิ , สจฺเจสุ ปฏิสมฺภิทาสุ จ จตฺตาริ จตฺตาริ ญาณสตานิ, พุทฺธธมฺเมสุ ฉ ญาณสตานีติ เอวํ ตีณิ จ ญาณสหสฺสานิ จตฺตาริ จ ญาณสตานิ โหนฺตีติฯ

ปฏิสมฺภิทากถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ธมฺมจกฺกกถา

1. สจฺจวารวณฺณนา

[39] ปุน ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตนฺตเมว ปุพฺพงฺคมํ กตฺวา กถิตาย ธมฺมจกฺกกถาย อปุพฺพตฺถานุวณฺณนาฯ ตตฺถ ทุกฺขวตฺถุกาติ เอกาภิสมยวเสน ทุกฺขํ วตฺถุ เอเตสนฺติ ทุกฺขวตฺถุกาฯ ตเทว ทุกฺขํ วิเสเสตฺวา สจฺจวตฺถุกาติอาทิมาหฯ ตตฺถ สจฺจํ อารมฺมณํ อุปตฺถมฺโภ เอเตสนฺติ สจฺจารมฺมณาฯ สจฺจํ โคจโร วิสโย เอเตสนฺติ สจฺจโคจราฯ สจฺจสงฺคหิตาติ มคฺคสจฺเจน สงฺคหิตาฯ สจฺจปริยาปนฺนาติ มคฺคสจฺจายตฺตาฯ สจฺเจ สมุทาคตาติ ทุกฺขปริชานเนน ทุกฺขสจฺเจ สมุปฺปนฺนาฯ ตถา ตตฺเถว ฐิตา ปติฏฺฐิตา จฯ

[40] อิทานิ ‘‘ปวตฺติเต จ ภควตา ธมฺมจกฺเก’’ติ วุตฺตํ ธมฺมจกฺกํ นิทฺทิสิตุกาโม ธมฺมจกฺกนฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ ทุวิธํ ธมฺมจกฺกํ ปฏิเวธธมฺมจกฺกํ เทสนาธมฺมจกฺกญฺจฯ ปฏิเวธธมฺมจกฺกํ โพธิปลฺลงฺเก, เทสนาธมฺมจกฺกํ อิสิปตเนฯ ธมฺมญฺจ ปวตฺเตติ จกฺกญฺจาติ ปฏิเวธธมฺมจกฺกํ วุตฺตํ, จกฺกญฺจ ปวตฺเตติ ธมฺมญฺจาติ เทสนาธมฺมจกฺกํฯ